%20b_1868%20d_24-1.jpg)
Stefania Celestyna Sondej (Manterys) urodziła się w Zarogowie. W 1936 roku jej rodzice przeprowadzili się z małych posiadłości w Zarogowie na żyźniejsze gospodarstwo w Podlipiu, w powiecie złoczowskim, woj. Tarnopolskim (obecnej Ukrainie). Przez polepszenie bytu chcieli wykształcić swoje dzieci.
10 lutego 1940 roku rosyjska Czerwona Armia deportowała około 1,7 miliona Polaków w bydlęcych i towarowych wagonach na przymusowe prace w głąb Rosji sowieckiej. Rodzinę Serafina zagnano do miejscowości Jagszordin, w przyłuzkim rejonie Republiki Komi, około 200 km na południe od Syktywkaru, stolicy republiki. Tam dorośli i starsze dzieci zmuszeni byli do pracy przy wyrębie drzew, w warunkach głodu i nieprzychylnego klimatu.
Po stalinowskiej „amnestii” zostali zwolnieni 31 sierpnia 1941 roku. Droga do Polski była odcięta przez toczącą się wówczas wojnę niemiecko-rosyjską. Chcąc przyłączyć się do armii Andersa, na początku 1942 roku dotarli do miasta Czirak-czi na południu Uzbekistanu. Osłabieni głodem, pracą ponad siły i chorobami, Serafin i Celestyna zmarli tam na tyfus w marcu 1943 roku. Ich dzieci zostały ewakuowane wraz z Polską Armią dowodzoną przez generała Andersa, przez port Kransowodsk i Morze Kaspijskie do Iranu, do miasta Isfahanu, wraz z kilkoma tysiącami innych polskich dzieci-sierot. 1 listopada 1944 roku, na zaproszenie rządu nowozelandzkiego, wraz z ponad 700 sierotami zostali przewiezieni do Nowej Zelandii. Tam opiekowano się nimi i osiedlono w Obozie Polskich Dzieci w Pahiatua.
Uczęszczała do gimnazjum św. Dominika w Dunedin, Nowa Zelandia. Otrzymała licencjat z humanistyki na uniwersytecie Victoria w Wellingtonie. Została nauczycielką w gimnazjalną. Była pierwszą z rodzeństwa, która odwiedziła Polskę po wojnie w 1959 roku. W 1964 roku Stefania poślubiła Leona Sondeja, (który też dzielił losy Polskich Dzieci z Pahiatua) w Wellingtonie. Wychowali dwóch synów, Adama i Stefana. Brała czynny udział w polskim społeczeństwie w Wellingtonie.
Obszerniejsze opisy o środowisku, z którym Stefania dzieliła swój tułaczy los można znaleźć w książkce New Zealand’s First Refugees: Pahiatua’s Polish Children.
Źródło: Stanisław Manterys (7-12-1935 – )
Stefania Celestyna Sondej (Manterys) was born in Zarogów. In 1936 her family moved from their small farm in Zarogów for a more prosperous life in the village of Podlipie, county Złoczów, Tarnopol province (now part of the Ukraine). Her parents wanted to be able to afford a good education for their children.
On 10 February 1940 the Russian army deported the family (along with 1.7 million other Poles in Eastern Poland) in cattle trucks to forced-labour camps across the Soviet Union. This Manterys family was taken to Yagshordin, Priludski region, Komi Republic in northern Russia, 200 kilometres south of Syktyvkar. Under conditions of slow starvation and extremes of climate they were forced to work in the taiga forest.
They were eventually released from this bondage after an amnesty for Polish deportees was issued by the Russians 31 August 1941.The family made their way south to meet up with other Polish refugees trying to join the Polish army being formed in Russia. They reached the town of Chirak-chi in southern Uzbekistan several months later in early 1942.
Weakened by lack of food, overwork, hardship and diseases, both Serafin and Celestyna died there within a very short space of time in March 1942 during a typhus epidemic. Their children were then evacuated with the Polish army under General Władysław Anders through Krasnovodsk on the Caspian Sea to temporary refuge in Isfahan, Iran. On 1 November 1944 they arrived in New Zealand as invited refugees, along with 733 mostly orphaned children, by the New Zealand Government. They were housed and very well looked after in the Polish Children's Camp in Pahiatua.
She studied at Victoria University in Wellington, New Zealand, graduating with a Bachelor of Arts degree, and became a secondary school teacher. She was the first of the family to travel to visit relatives in Poland in 1959. Stefania married Leon Sondej (who shared the same history as the other Polish refugee children) in Wellington in 1964. They had two children – Adam and Stefan.
The full history can be found in the book New Zealand’s First Refugees: Pahiatua’s Polish Children.
Source: Stanisław Manterys (7-12-1935 – )